ΘΕΟΣ-DIO

Θεός

Με τον γενικό όρο Θεός (πληθ. θεοί) στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα εννοείται η θεότητα ή υπέρτατη οντότητα που φέρεται κυρίως στις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες ως Δημιουργός του Κόσμου. Στην αρχαιότητα στην βοιωτική διάλεκτο σύμφωνα με το λεξικό Liddell-Scott η λέξη απαντάτο ως θιός ή σιός, στην Λακωνική σιός, στη Δωρική θεύς, στη μετάφραση των Εβδομήκοντα και στην Καινή Διαθήκη, ως θεός. Η έκταση της δικαιοδοσίας της έννοιας του θεού ή των Θεών στην Ελληνική Μυθολογία ήτοι στη Κοσμογονία ποικίλλει από μυθολογία σε μυθολογία. Ως θέαινα ή θεά απαντάται η θηλυκή θεότητα, παρούσα κυρίως στις πολυθεϊστικές θρησκείες.

Συνεπώς οι μονοθεϊστικές θρησκείες δανείστηκαν την αρχαία ελληνική έννοια "Θεός" "Θεότητα" προκειμένου να αποδώσουν την ύψιστη Θεολογική οντότητα των δογμάτων τους μη δυνάμενες στην εξεύρεση άλλης ανώτερης επ΄ αυτής εννοίας έστω και εν γνώσει τους ότι οι λέξεις ναι μεν ίδιες αλλά όμως με βασικές διαφορές των εννοιών και κατά χρόνο και κατά ερμηνεία.

Αρχαιότερα φύλα: Άριοι και Σημίτες

Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος αναφέρει σχετικά με την θρησκευτικότητα των αρχαιότερων φύλων: «Η συγκριτική θεολογία απέδειξεν ότι αι θρησκευτικαί δοξασίαι των Σημιτών και των Αρίων, εν αρχή απεκορυφούντο εις θεόν έναν. Ο θεός ούτος ήτο εις κατ' ουσίαν, αλλά αι πολλαπλαί αυτού ενέργειαι, αντί να υποτάσσωνται αείποτε εις την υπερτάτην αυτού βούλησιν, έλαβον βαθμηδόν την τάξιν και το αξίωμα ιδίας βουλήσεως. ... Εκάστη αυτού δύναμις και έκαστον προσόν έλαβε κατά μικρόν ιδίαν υπόστασιν. Εν μόνον των εθνών εκείνων», το έθνος Ισραήλ, «σαφέστερον αντιληφθέν της του Υπερτάτου Όντος εννοίας, διέσωσε την ενότητα της θείας δυνάμεως. ... Ενώ όμως βραδύτερον αι ελληνικαί πόλεις έβριθον ναών και αγαλμάτων αυτού, πολλά είναι τα τεκμήρια ότι κατά χρόνους παναρχαίους ούτος», ο Ζευς, «ελατρεύετο ως θεός ανείδεος επί της κορυφής των ορέων, όπως και ο Θεός τού Ισραήλ»^[1].

Ινδουϊσμός

Αν και ο Ινδουϊσμός είναι κατ' ουσίαν πολυθεϊστική θρησκεία, εντούτοις διακατέχεται από έναν ιδιότυπο μονισμό. Σύμφωνα με τις Βεντάτα (το τέλος των Βέντα) ο Μπράχμαν είναι ο απρόσωπος Θεός, η Υπέρτατη Ύπαρξη και η Απόλυτη Αλήθεια. Η φιλοσοφία της Αντβάιτα Βεντάντα (μονισμός ή μάλλον μη δυισμός) εκφράζει την ιδέα του Μπράχμαν με τρεις σύντομες προτάσεις:

"Brahma Satyam, Jagan Mithya, Jivo Brahmaiva Na Parah"

Δηλαδή, "Ο θεός μόνον είναι πραγματικός, ο κόσμος είναι μη πραγματικός, το άτομο δεν είναι τίποτε άλλο παρά Θεός".

Σύμφωνα με τις παραπάνω προτάσεις υπάρχει μόνον μία υπέρτατη πραγματικότητα, αυτή που αποκαλείται Μπράχμαν. ο Μπράχμαν είναι άπειρος και πανταχού παρών και συνεπώς τίποτα δεν μπορεί να προστεθεί σε αυτόν. Μη δυαδικός στη φύση του εμπεριέχει κάθε δημιούργημα που είναι αποτέλεσμα του προδημιουργικού του ονείρου. Τούτη η υπέρτατη ύπαρξη υπερβαίνει όλα τα ζεύγη των αντιθέτων και κάθε είδους περιγραφή για τη φύση του. Η πραγματικότητα του κόσμου είναι συνεπώς σχετική, συγκρινόμενη με την απόλυτη φύση του Μπράχμαν. Ο κόσμος είναι μη πραγματικός, κάτι που στον Ινδουϊσμό σημαίνει ψευδαισθητικός, ονειρικός. Είναι πραγματικός μέσα στο πλαίσιο της υποκειμενικής του πραγματικότητας, αλλά ψευδαισθητικός, αν συγκριθεί με την αφυπνισμένη κατάσταση της φώτισης.

Αρχαία Ελλάδα Αρχαία ελληνική θρησκεία

Ελληνική Εθνική Θρησκεία

Κατά την Ελληνική Εθνική Θρησκεία, οι Θεοί είναι εσωκοσμικά μη προσωπικά όντα που εγγυώνται την "παλίντονο αρμονία" του Κόσμου, ο οποίος αποτελεί το αιώνιο και αδημιούργητο Όντως Ον. Αυτονόητο είναι ότι κανείς Θεός ή Θεά του Ελληνικού Πανθέου δεν υπήρξε δημιουργός του Σύμπαντος, εν αντιθέσει με την έννοια του εξωκοσμικού και προϋπάρξαντος του Κόσμου Θεού των μονοθεϊστικών θρησκειών. Στο περιοδικό "Scroll Of Oplontis" είχε δοθεί το έτος 1991 μία περιγραφή των Θεών:

"Ο όρος "Πολυθεϊσμός" προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις "πολύς" και "Θεός" και σημαίνει λατρεία πολλών θεοτήτων. Ως "Πολυθεϊσμός" λοιπόν ορίζεται η αντίληψη περί υπάρξεως περισσοτέρων του ενός Θεών. Είναι η αντίληψη μίας πολλαπλότητος των θείων δυνάμεων. Είναι επίσης η αντίληψη ότι το Θείον ενυπάρχει σε πολλές και διαφορετικές οντότητες και υπάρξεις".
"Υπάρχουν πολλοί Θεοί και Θεές. Είναι οι ανώτατες και ισχυρότατες όλων των υπάρξεων. Είναι πάνσοφες και δίκαιες. Οι Θεοί και οι Θεές είναι αθάνατοι και άξιοι κάθε σεβασμού και τιμής. Οι Θεοί έχουν πολλές μορφές και μπορούν να επιφαίνονται με πολλούς τρόπους. Είναι τόσο έμφυτοι όσο και ένδημοι. Είναι παρόντες στα στοιχεία και τις μορφές της Υπάρξεως. Εκδηλώνονται μέσα από τις φυσικές δυνάμεις, ως ύλη και ενέργεια, αλλά είναι συνάμα και ανώτατες οντότητες που δεν δεσμεύονται από καμμία υλική μορφή. Μπορούν ωστόσο να εμφανούν μέσα από ανθρώπινες ή άλλες υπάρξεις, όπως λ.χ. ζώα ή φυτά, ή μέσα από υλικά αντικείμενα. Δεν υπάρχουν ζωϊκά ή μορφικά όρια για τους Θεούς και τις Θεές. Είναι ό,τι επιθυμούν να είναι".
"Το Θείον είναι πολύμορφο και πολύτροπο, τόσο από πλευράς εμφανίσεως όσο και από πλευράς πραγματικότητος. Κανένας μοναδικός Θεός ή Θεά δεν κρύβεται πίσω από την πολλαπλότητα των θείων μορφών. Οι Θεοί και οι Θεές είναι αντικειμενικά υπαρκτές οντότητες των οποίων η ύπαρξη δεν εξαρτάται από τις πεποιθήσεις ή τις πράξεις κατωτέρων όντων. Δεν είναι αρχέτυπα. Δεν είναι φανταστικά σύμβολα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων ή της ανθρωπίνης διανοίας. Ούτε είναι αλληγορικές αναπαραστάσεις φυσικών συμβάντων και διαδικασιών".
"Οι Θεοί και οι Θεές είναι πραγματικοί. Υπάρχουν. Η σοφία και η δύναμή τους δίνουν μορφή σε αυτό το Σύμπαν, σε αυτή την συγκεκριμένη μορφή του Κόσμου. Η ομορφιά και η χάρις τους θα διαρκέσουν αιώνια. Οι Θεοί και οι Θεές είναι ελεύθερες και ανεξάρτητες υπάρξεις. Είναι όλοι τους εξίσου θείοι. Δεν εξουσιάζονται από καμμία άλλη οντότητα ή δύναμη. Οι παντοδύναμοι Θεοί και Θεές δεν χρειάζονται τίποτε. Απλώς σχηματίζουν ό,τι επιθυμούν".

Χριστιανισμός

Η δογματική χριστιανική θεολογία αποδίδει σε αυτό το Ον συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Ο Θεός βρίσκεται πέρα από τον χώρο και τον χρόνο, είναι άπειρος και αιώνιος. Βρίσκεται πέρα και πάνω από τα δημιουργημένα όντα, παντοδύναμος και αναλλοίωτος, πανάγαθος και τέλειος». Βεβαίως, επειδή η σχέση Θεού και κόσμου είναι ενεργειακή και όχι ηθική, τα ονόματα αυτά έχουν σχέση προς τις φανερώσεις του Θεού στην ιστορία και αυτή η κάθοδος των θείων ενεργειών, κατά τα πατερικά κείμενα, είναι πηγή ονοματοδοσίας.

Κανενός είδους άνοδος οποιασδήποτε νοούσας ψυχής ή ύπαρξης δεν είναι δυνατό να παράγει θεωνυμίες σύμφωνα με τους Πατέρες της εκκλησίας και για το λόγο αυτό ο Θεός παραμένει "άλεκτος και ανωνόμαστος" (Ευσεβίου, Εις Κωνσταντίνον βασιλέα τριακονταετηρικός 12, PG 20, 1385Β). Στην Αγία Γραφή, ο αληθινός Θεός αυτοπροσδιορίζεται με το τετραγράμματο όνομά Του, ΓΧΒΧ, το οποίο αποδίδεται συνήθως Γιαχβέ ή Ιεχωβά.

Ο Θεός στην συντριπτική πλειοψηφία των χριστιανικών δογμάτων περιγράφεται ως η τρισυπόστατη μονάδα, ο τρισυπόστατος, τριαδικός Θεός ή Αγία Τριάδα.

Συγκεκριμένα στην Ορθόδοξη πίστη, ο Θεός αποτελεί προσωπικό Θεό με τον οποίο ο άνθρωπος καλείται να επικοινωνήσει διά της πίστης και ο οποίος αναμεσά στις άλλες ιδιότητές του είναι:

• Ώς προς τη φύση του

άπειρος, αυθύπαρκτος, αυτάρκης, αιώνιος, αναλλοίωτος, πανταχού παρών, αόρατος, ακατάληπτος.

• Ώς προς τις ενέργειές του με τις οποίες αποκαλύπτεται στον κόσμο

παγγνώστης, πάνσοφος, αυτεξούσιος, ελεύθερος, παντοδύναμος, άγιος, αγαθός, δίκαιος, αγαπητικός, αληθής

Κατά τον κλασικό δογματικό πατέρα της ορθοδοξίας Ιωάννη Δαμασκηνό, ο Θεός είναι "ακατάληπτος και μόνο ένα μπορούμε να καταλάβουμε γι' αυτόν, την ακαταληψία του".

Ισλαμισμός

Το Ισλάμ εν γένει βασίζεται στον μονοθεϊσμό. Η Ταουχίντ (Tawhid), η μοναδικότητα του Αλλάχ, είναι θεμελιώδης πίστη στον Ισλαμισμό. Ο Αλλάχ, ο ένας θεός, κατέχει 99 ιδιότητες. Αν και μπορούμε να κατανοήσουμε ορισμένες από τις ιδιότητές του, η ουσία του δεν είναι κατανοήσιμη από την περιορισμένη αντιληπτική ικανότητα του ανθρώπινου νου. Ο Αλλάχ δημιούργησε αρχικά το ανθρώπινο γένος, έτσι ώστε οι άνθρωποι να γνωρίσουν τα δημιουργήματά του. Η συνειδητοποίηση της υπέρτατης δύναμης του Αλλάχ είναι αναγκαία για την ζωή στο επέκεινα, αν και δεν επιβάλλεται στον άνθρωπο, ο οποίος δρα σύμφωνα με την ελεύθερη θέλησή του. Ωστόσο, η ελεύθερη θέληση του ανθρώπου στην ισλαμική θεολογία είναι περιορισμένη, καθώς δεν μπορεί να αλλάξει τμήματα του πεπρωμένου του, εκείνα που έχει προκαθορίσει ο Αλλάχ.

Η μοναδικότητα του Αλλάχ είναι η σημαντικότερη θεολογική αρχή τoυ Ισλάμ. Η πρώτη από τις πέντε στήλες της μουσουλμανικής θρησκείας, η ομολογία της πίστης είναι η πρώτη πράξη, προκειμένου να ασπαστεί κανείς τον Μωαμεθανισμό. Εκεί ακριβώς επιδεικνύεται η ανάγκη της πίστης στην μοναδικότητα του Αλλάχ:

"Επιβεβαιώνω ότι δεν υπάρχει άλλος θεός παράμόνον ο Αλλάχ και ότι ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του"

Το Κοράνιο, το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού είναι γεμάτο αναφορές στην ουσιαστική πίστη στον ένα θεό:

'Είναι ο Αλλάχ ο Ένας' (Σουρά 112:1) ή Άγιος είναι, ο Αλλάχ ο Ένας, ο Υπέρτατος (Σουρά 39:5)

Στην πραγματικότητα, ο Αλλάχ του Κορανίου είναι πρακτικά ο ίδιος με τον Ιεχωβά της Παλαιάς Διαθήκης^[2].

Θρησκειολογία

Σύμφωνα με τον Π. Χρήστου (Το Μυστήριο του Θεού) οι φιλόσοφοι παριστάνουν τον Θεό ως αφηρημένη δύναμη που κατανοείται μόνον ως ασυνείδητο και χωρίς ζωή κινούν ακίνητο. Ακόμη θεωρείται η παρουσίαση του Θεού ως υπερκόσμιας κατάστασης αδιαμόρφωτης, πριν έλθη ο Δημιουργός του Πλάτωνα να τη διαμορφώση, ή με το χάος, πριν έλθει να το οργανώσει ο Νους του Αναξαγόρα.

Πάντα σύμφωνα με τον ίδιο συγγραφέα αντιλήψεις τέτοιου είδους αποκαλύπτουν ότι ο Θεός ασκεί τέτοια επιρροή στον κόσμο μας και προβάλλει τέτοια συγκεκριμένη βούληση, ώστε η ανθρωπίνη βούληση να μη μπορή να την υπερκεράσει ή να την παραβλέψει με οποιονδήποτε τρόπο. Για αυτό η ανθρώπινη σκέψη ασχολείται με αυτόν ακόμη και αρνητικά. Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι ο Θεός είναι το Ον.

Φιλοσοφία

Ο Θεός για τον Θ. Πελεγρίνη αποτελεί τη συστατική έννοια, την αναγκαία προϋπόθεση κάθε θρησκείας, χωρίς την οποία η ίδια η θρησκεία δεν είναι δυνατόν να υπάρξει. Σε όλων των ειδών τις θρησκείες, είτε αυτές εντάσσονται στον μονοθεϊσμό, ανήκουν στον πολυθεϊσμό ή τον πανθεϊσμό, ο Θεός θεωρείται οντότητα που ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια και κάθε άλλου εγκόσμιου όντος. Όσον αφορά τώρα στην ύπαρξή του -για το αν πραγματικά υπάρχει ή όχι- οι αποδείξεις που διατυπώνονται ταξινομούνται γενικά σε τέσσερις κατηγορίες: λογικές, κοσμολογικές, τελεολογικές και ηθικές.