ΤΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

Τα Παναθήναια αποτελούσαν τη σημαντικότερη εορτή στην Αθήνα και τελούνταν προς τιμήν της θεάς Aθηνάς. Σύμφωνα με την παράδοση, η εορτή εγκαινιάστηκε από το μυθικό βασιλιά Εριχθόνιο, ενώ μετά το συνοικισμό -τη συνένωση των αγροτικών κοινοτήτων της Αττικής με την Αθήνα- αναδιοργανώθηκε, ονομάστηκε Παναθήναια και ορίστηκε να εορτάζεται στις 28 του μήνα Eκατομβαιώνος (Ιουλίου).
Από το 566/5 π.χ., επί άρχοντος Ιπποκλείδη, καθιερώθηκαν τα Mεγάλα Παναθήναια, τα οποία εορτάζονταν με μεγάλη λαμπρότητα κάθε τέσσερα χρόνια και διαρκούσαν δώδεκα ημέρες. Στα Μεγάλα Παναθήναια γίνονταν πολλές τελετές, καθώς και μουσικοί και γυμνικοί αγώνες με πανελλήνιο χαρακτήρα. Επίσης, πραγματοποιούνταν αγώνας πυρρίχιου χορού, στον οποίο συμμετείχαν ένοπλοι άντρες κάθε ηλικίας.
Το βράδυ της παραμονής των Μεγάλων Παναθηναίων λάμβανε χώρα η παννυχίς, με χορούς νεαρών αγοριών και κοριτσιών. Με την ανατολή του ήλιου, την 28η Eκατομβαιώνος άρχιζε η λαμπαδηφορία, προκειμένου να μεταφερθεί η φλόγα από το άλσος του Ακάδημου έξω από την πόλη στο βωμό της Αθηνάς στην Ακρόπολη. Στη συνέχεια, όλος ο πληθυσμός συμμετείχε στη μεγάλη πομπή που ξεκινούσε από τον Κεραμεικό και κατέληγε στην Ακρόπολη, για να μεταφέρει το ιερό πέπλο που προοριζόταν για το ξόανο της Αθηνάς Πολιάδος καθώς και τις υπόλοιπες προσφορές για τη θεά.
Ο πέπλος ήταν ένα μεγάλο τετράγωνο ύφασμα με παράσταση Γιγαντομαχίας, που ύφαιναν κάθε χρόνο οι εκλεκτές αθηναίες παρθένες (εργαστίναι) υπό την εποπτεία της ιέρειας της θεάς. Το ίδιο θέμα απεικονιζόταν στο αέτωμα του ναού της Αθηνάς, που οικοδομήθηκε την εποχή του Πεισίστρατου στην Ακρόπολη και συνδεόταν με το μύθο της Γιγαντομαχίας. Ο πέπλος απλωνόταν σαν ιστίο σε ένα τροχοφόρο πλοίο που διέσχιζε την Αγορά και έφτανε μέχρι τον Άρειο Πάγο, ενώ στη συνέχεια μεταφερόταν στα χέρια και παραδιδόταν στους ιερείς που αναλάμβαναν να ντύσουν με αυτόν το άγαλμα της θεάς. Στην πομπή συμμετείχαν γυναίκες με κάνιστρα (καλάθια), τα οποία περιείχαν προσφορές για τη θεά και τα μετέφεραν στο κεφάλι (κανηφόροι), ηλικιωμένοι που κρατούσαν κλαδιά ελιάς (θαλλοφόροι), έφιπποι νέοι, καθώς και άλλοι άντρες που κρατούσαν δοχεία, σκάφες, (σκαφηφόροι) και γυναίκες ή νεαρά κορίτσια με υδρίες στον ώμο (υδριαφόροι). Η προσφορά και η μεταφορά των αγγείων αυτών ήταν καθήκον των μετοίκων. Η πομπή των Mεγάλων Παναθηναίων απεικονίστηκε και στη ζωφόρο του Παρθενώνα.
Πολλά αγωνίσματα διοργανώνονταν κατά τη διάρκεια της γιορτής, στα οποία συμμετείχαν αθλητές και από άλλες πόλεις. Οι νικητές λάμβαναν ως έπαθλο έναν Παναθηναϊκό αμφορέα με λάδι και στεφανώνονταν με κλαδί ελιάς. Επίσης, εκπρόσωποι των πόλεων που είχαν ιδιαίτερους δεσμούς με την Αθήνα, όπως οι αποικίες τους και από το 425/4 π.χ. και οι συμμαχικές πόλεις, έφταναν στην Αθήνα και αφιέρωναν αναθήματα.
Τα Μεγάλα Παναθήναια δικαιολογημένα έχουν χαρακτηριστεί ως η σημαντικότερη εορτή της Αθήνας. Δεν αποτελούσαν μόνο μία εκδήλωση δύναμης και υπεροχής της Αθηναϊκής ηγεμονίας, αλλά και συμβόλιζαν την ενότητα της πόλης λόγω της συμμετοχής σε αυτήν ολόκληρου του πληθυσμού της.
Η ζωφόρος του Παρθενώνα περιέτρεχε τον κυρίως ναό και όχι το πτερό, όπως ήταν σύνηθες στους ναούς ιωνικού ρυθμού. Είχε ύψος 1 μέτρο και το αρχικό της μήκος ήταν 160 μέτρα. Από αυτά 17 περίπου είναι γνωστά μόνο από τα σχέδια του Carrey και άλλα 14 έχουν καταστραφεί εντελώς. Το ανάγλυφο είναι αρκετά χαμηλό, αλλά χάρις στην εξαιρετική δεξιοτεχνία των γλυπτών αποδίδεται πειστικά το βάθος μέχρι και τεσσάρων αλλεπάλληλων μορφών.
Η ζωφόρος παριστάνει την πομπή των Παναθηναίων που έφερνε στον Παρθενώνα τον καινούργιο πέπλο της θεάς. Η πομπή χωρίζεται σε δύο ομάδες που ξεκινούν από τη νοτιοδυτική γωνία του ναού και συναντώνται στο μέσον της ανατολικής πρόσοψης με τη σκηνή του πέπλου. Κατά μήκος της δυτικής πλευράς εμφανίζονται ιππείς δίπλα στα άλογά τους. Στη βορειοδυτική γωνία η πομπή ξεκινάει και κατά μήκος των μακρών πλευρών του σηκού εμφανίζεται σε πλήρη εξέλιξη. Παρουσιάζονται μορφές ιππέων, αρματοδρόμων και αποβατών καθώς και ανδρών που οδηγούν βόδια. Παριστάνονται ακόμα μορφές με καλάθια, υδρίες και κλαδιά (κανηφόροι, υδροφόροι, θαλλοφόροι). Στην ανατολική πλευρά η παράδοση του πέπλου στον άρχοντα βασιλέα πλαισιώνεται από τους Ολύμπιους θεούς, χωρισμένους σε δύο ομάδες.
Η παρεμβολή σκηνών προετοιμασίας σ'όλο το μήκος και των δύο πομπών, οι ενδυματολογικές διαφορές των συμμετεχόντων και η παρουσία δυσανάλογα πολλών ιππέων, αλλά και των θεών γύρω από την κεντρική σκηνή του πέπλου, έδωσαν τροφή σε ποικίλες θεωρίες. Για ορισμένους μελετητές η πομπή απεικονίζεται σε διάφορες χρονικές περιόδους της αθηναϊκής ιστορίας. Kατ' άλλους εμπεριέχει στοιχεία αφηρωϊσμού των νεκρών του Μαραθώνα. Σύμφωνα τέλος με την επικρατέστερη άποψη αποτελεί ένα συνονθύλευμα από σκηνές διαφορετικού τόπου και χρόνου, ταυτίζεται με μία αναπαράσταση του θρησκευτικού γεγονότος και αποδίδει τη δόξα της αθηναϊκής πολιτείας και της προστάτιδας Θεάς της.